على قنادى

على لاریجانى دبیر شوراى عالى امنیت ملى روز پنجشنبه به طور رسمى براى مذاکره ایران وامریکا درباره عراق اعلام آمادگى کرد. لاریجانى گفت که ایالات متحده قبل از این، چند بار هم براى مذاکره درباره عراق درخواست کرده بود، ولى جمهورى اسلامى این بار به خاطر درخواست عبدالعزیز حکیم رییس مجلس اعلاى عراق حاضر به مذاکره شده است.
ایران وامریکا هر دو اعلام کرده اند که مذاکرات به موضوع عراق محدود خواهد ماند، ولى برخى ناظران سیاسى با اشاره به مشکلات پیچیده اى که طى ۲ دهه گذشته بین طرفین به وجود آمده، زمین عراق را محیط مناسبى براى شروع شطرنج دیپلماتیک تهران و واشنگتن بر سر موضوعات مختلف مى دانند، به ویژه که ظاهراً دو کشور رویاهاى مختلفى از پیگیرى مذاکرات در سر مى پرورند. سیمون بیلى، تحلیلگر مسایل ایران در دیدبان اطلاعاتى خلیج فارس در لندن مى گوید: «دیپلماسى جدید ایران وامریکا مثال بارز ضرب المثل چینى «یک بستر، دو رویا» است. امریکایى ها خواب یک عراق آرام را در سر مى پرورند ولى ایرانى ها در فکر حل مشکلات هسته اى شان و جلوگیرى از تحریم ها یا حمله احتمالى هستند»
به اذعان تحلیلگران غربى گفت وگوهاى ایران و امریکا که احتمالاً طى چند روز آینده در بغداد انجام خواهد شد، براى هر دو طرف مزایا و در عین حال پیامدهایى خواهد داشت. طرف ایرانى پس از ماه ها مذاکره ناموفق و نه چندان موفق با اروپا و روسیه، اکنون از برگ برنده تشدید ناآرامى هاى عراق به عنوان ابزارى براى شکستن انعطاف ناپذیرى ایالات متحده در مساله هسته اى استفاده مى کند. کمترین مزیت گفت وگوى مستقیم جمهورى اسلامى با ایالات متحده در شرایط کنونى، ارسال این پیام نانوشته به اروپا و به ویژه روسیه است که اگر در مساله هسته اى انعطاف پذیر تر عمل نکنند، در این معادله پیچیده سر آنها بدون کلاه مى ماند.
در طول نزدیک به سه سال مذاکرات ایران با اروپا و روسیه، برخى مقام هاى رسمى (مانند البرادعى) و ناظران بین المللى بهترین راه حل موضوع را گفت وگوى رو در  روى ایران و امریکا مى دانستند. اکنون طرفین تصمیم گرفته اند به صورت محدود با یکدیگر مذاکره کنند، و بدون شک اروپا و روسیه این را گام اول معامله مستقیمى مى دانند که در صورت موفقیت هیچ بهره اى از آن نصیبشان نمى شود. اکبرخوش نویس تحلیل گر مسایل خلیج فارس در دوبى مى گوید: «ایرانیان از این مذاکرات به دنبال نتیجه بلندمدت نیستند. از نظر ایرانى ها، این گفت وگوها بر تقسیم بندى هاى داخل شوراى امنیت تأثیر خواهد گذاشت و باعث خواهد شد روسها و چینى ها بیشتر به سمت ایران گرایش پیدا کنند. اروپایى ها هم مجبور مى شوند خیلى محتاطانه تر از موضع تند امریکا علیه ایران حمایت کنند. اروپا، روسیه و چین با خود خواهند گفت که اگر امریکایى ها تصمیم گرفته اند خودشان مستقیم گفت وگو کنند، چرا ما این قدر پافشارى کنیم؟ پس منافع ما چه مى شود؟»
با این حال، در تهران جداى از آنهایى که به مذاکرات ایران وامریکا اصولاً نگاه چندان خوشبینانه اى ندارند، کسانى هم هستند که این مذاکرات را در شرایط کنونى به نفع جمهورى اسلامى نمى دانند. آنها با اشاره به طرح چند هفته پیش کنگره امریکا و اختصاص بودجه ۸۵ میلیون دلارى براى حمایت از طرفداران تغییرات، گفت وگوى مستقیم را زمینه ساز بروز شکاف در اجماعى مى دانند که طى ۳ سال گذشته بر سر مساله هسته اى پدید آمده است. آگاهان سیاسى در تهران معتقدند که مذاکره با ایالات متحده در شرایط معمولى مشکلى ندارد، ولى در شرایط کنونى، وقتى باب گفت وگو و مذاکره باز شود، این مذاکره تنها به سطوح رسمى محدود نخواهد شد و به سطوح غیررسمى (احزاب، NGOها و ...) نیز رسوخ پیدا مى کند. یک کارشناس سیاسى که خواست نامش فاش نشود در این باره گفت: «وقتى شما درهاى مذاکره را باز کردید، دیگر نمى توانید بگویید که من مذاکره مى کنم، ولى تو حق تماس و گفت وگو ندارى».
وى افزود: «تجربه حضور چند هفته پیش اعضاى گروه هاى اصلاح طلب ایرانى در کنگره امریکا نشان داد که اگر درها باز شود، نمى توان جلوى دیگران را گرفت، این درست همان چیزى است که امریکا در شرایط فعلى به دنبال آن است؛ یعنى باز شدن درهاى گفت وگو با نهادهاى غیر رسمى، ترغیب آنان براى فشار بر حکومت در جهت تغییر سیاست هاى کنونى و شکستن اجماع ملى! یک بار دیگر تأکید مى کنم که من مخالف اصل گفت وگو و مذاکره نیستم، ولى این بحث در شرایط کنونى به نفع ما نیست».
رؤیاى امریکا
وقتى امریکایى ها در مارس ۲۰۰۳ عملیات نظامى در عراق را شروع کردند، حتى به ذهنشان هم خطور نمى کرد که بعد از ۳ سال، عراق دچار چنین وضعیت نابسامانى شود. اکنون ایالات متحده در عراق با چیزى شبیه یک جنگ داخلى، البته از نوع کم شدت روبه روست و هر روز هم اوضاع وخیم تر مى شود با این حال، تقریباً اکثر ناظران سیاسى توافق دارند که در شرایط فعلى ایران مى تواند دست کم برخى مشکلات موجود را حل کند.
تصمیم سازان سیاست خارجى امریکا خیلى خوب مى دانند که ایران حاضر نخواهد بود بدون یک سرى امتیازات خاص بر سر میز مذاکرات هسته اى به بهبود اوضاع عراق کمک کند، ولى ناظران سیاسى معتقدند که شرایط عراق به ویژه بعد از حوادث سامرا به قدرى روبه وخامت گذاشته که امریکا مجبور به معامله در مورد برخى خواسته هاى ایران است. کاخ سفید احتمالاً از بهبود وضع عراق امتیازات زیادى به دست مى آورد، ولى برخى ناظران سیاسى در واشنگتن معتقدند که این امتیازات ممکن است به قیمت شکست هماهنگى دو سوى آتلانتیک بر سر مساله هسته اى ایران تمام شود. آنها گسترش گفت وگوهاى ایالات متحده و جمهورى اسلامى به مسایل دیگر به ویژه موضوع هسته اى را طبیعى مى دانند و معتقدند که در چنین حالتى امریکا دیگر قادر نخواهد بود رهبران شرق آتلانتیک را براى اجماع بر سر مساله هسته اى ایران باخود همراه کند. یک کارشناس امریکایى معتقد است که در این حالت، اروپایى ها، امریکا را به خدعه و نیرنگ متهم مى کنند و مى گویند که نومحافظه کاران به ما گفتند، بیاید مساله ایران را با اجماع حل کنیم، ولى دست آخر ما را دور زدند. اکبر خوش نویس، کارشناس مسایل خلیج فارس در دوبى به امریکایى ها چنین توصیه مى کند: «آنها باید گزینه هایشان را خیلى با احتیاط سبک و سنگین کنند. امریکایى ها باید از خطرى که مذاکره مستقیم با ایران براى گسستن ۱۵ ماه مانور دیپلماتیک سخت و اجماع نسبى بر سر ایران دارد، آگاه باشند .گسستن این اجماع درست همان چیزى است که ایرانى ها به دنبال آن هستند».